دکتر محمدرضا شعبان‌زاده‌میرکل، مدیرکل دفتر آموزش، تحقیقات و نوآوری وزارت نیرو، در مراسم هفته پژوهش و روز سد و نیروگاه برق آبی،در ابتدای سخنان خود گفت:امروزه در حکمرانی جهانی، یکی از مولفه‌های اصلی قدرت، دستیابی به دانش و توسعه فناوری است. کشوری که بتواند فناوری را در اختیار بگیرد، می‌تواند در عرصه بین‌المللی برای خود اعتبار و اقتدار ایجاد کند.

شاخص پیچیدگی اقتصادی و روند نزولی ایران

مدیرکل دفتر آموزش،تحقیقات و نوآوری وزارت نیرو با استناد به گزارش‌های «شاخص پیچیدگی اقتصادی» که میزان دانش فنی و فناورانه نهفته در اقتصاد کشورها را می‌سنجد، وضعیت ایران را تشریح کرد و اظهار داشت: در این شاخص، رتبه ایران در بخش پژوهش ۳۶ است که قابل قبول به نظر می‌رسد. اما وقتی می‌خواهیم دستاوردهای پژوهشی را به فناوری متصل کنیم، رتبه ما به ۴۸ سقوط می‌کند و زمانی که هدف، تجاری‌سازی این فناوری‌ها و ثروت‌آفرینی برای کشور است، متاسفانه رتبه ما مجدداً کاهش یافته و به ۶۷ می‌رسد. این یک روند نزولی است، درحالی که برای کشورهای موفق، این روند کاملاً صعودی است.

نقش‌آفرینان زیست‌بوم نوآوری وزارت نیرو

شعبان‌زاده با ترسیم زیست‌بوم نوآوری در وزارت نیرو،بازیگران این عرصه را برشمرد.

به گفته وی، این زیست‌بوم در لایه‌های مختلف حاکمیتی (سیاست‌گذاری)، پژوهش (رصد و بازی فکری)، توسعه فناوری (مراکز رشد و پارک علم و فناوری)، تامین مالی (صندوق پژوهش و فناوری نیرو) و بازار (هشت شرکت تخصصی زیرمجموعه) فعالیت می‌کنند.

وی از افتتاح پارک علم و فناوری نیرو در هفته آینده خبر داد و گفت: این پارک می‌تواند در بازارسازی و توسعه بازار برای شرکت‌های دانش‌بیان نقش‌آفرینی کند.

سیاست‌های سه‌گانه: توانمندسازی، کارآمدسازی، اثربخشی‌سازی

وی سیاست‌های وزارت نیرو را در سه بخش کلان خلاصه کرد:

۱. توانمندسازی: تأمین زیرساخت‌ها و نهاده‌های لازم برای پاسخ به نیازهای فناورانه.

تکمیل و توسعه زیست‌بوم نوآوری نیرو.

تقویت و فعال‌سازی صندوق پژوهش و فناوری نیرو.

شعبان‌زاده در این بخش پیشنهاد داد: شرکت معظم آب‌ و نیرو می‌تواند به عنوان یکی از سهامداران اصلی این صندوق حضور پیدا کند تا در حوزه فناوری‌های آب نیز چابک‌تر و نقش‌آفرین‌تر باشد.

بهره‌گیری حداکثری از قوانین و ظرفیت‌های بالادستی مانند قانون جهش تولید دانش‌بنیان و آیین‌نامه‌های حمایتی.

تنوع‌بخشی به منابع مالی پژوهش از طریق الزامات قانونی مانند تخصیص حداقل ۰.۸ درصد از درآمدهای عملیاتی و غیرعملیاتی شرکت‌ها به امور پژوهشی و استفاده از معافیت‌های مالیاتی.

توسعه تعاملات علمی با دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و شرکت‌های دانش‌بنیان از طریق «کارگروه توسعه تعاملات علمی و دانشگاهی» وزارت نیرو.

۲. کارآمدسازی: بهینه‌سازی فرآیندها برای افزایش و بهبود برون‌دادها.

بهره‌گیری از ظرفیت «شورای پژوهش، فناوری و نوآوری وزارت نیرو» به عنوان عالی‌ترین رکن سیاست‌گذاری.

تدوین و ابلاغ نظام‌نامه‌ای جدید در حوزه پژوهش و فناوری متناسب با بازیگران و سیاست‌های نوظهور.

هدایت و پایش فعالیت‌های پژوهشی در راستای برنامه‌های مدون و اولویت‌دار صنعت آب و برق.

توسعه سامانه‌های یکپارچه مدیریت تحقیقات (مانند آنچه در بخش برق وجود دارد) برای بخش آب.

۳. اثربخشی‌سازی: اطمینان از حل مسائل واقعی صنعت و خلق ارزش.

هم‌راستاسازی فعالیت‌های پژوهش و فناوری با برنامه توسعه صنعت آب و برق و نیازهای واقعی شرکت‌ها.

جهت‌دهی اولویت‌های تحقیقاتی به سمت فناوری‌های نوینی مانند هوش مصنوعی.

اعتمادسازی و افزایش ریسک‌پذیری مدیران برای خرید محصولات و خدمات دانش‌بنیان داخلی. وی با اشاره به رشد خوب خریدهای دانش‌بنیان در چهار سال اخیر (عمدتاً در بخش برق) گفت: سیاست ما این است که این روند به حوزه آب نیز تسری یابد. شرکت آب‌ و نیرو با توجه به تجربیات ارزشمند و ظرفیت‌های بزرگ خود در مدیریت پروژه‌های سدسازی و نیروگاهی، می‌تواند در حوزه بومی‌سازی فناوری پرچم‌دار باشد و اقداماتش در کل صنعت آب الگو سازی کند.

دکتر شعبان‌زاده در پایان ابراز امیدواری کرد با همکاری همه بازیگران، شاهد اتفاقات خوبی برای تحقق نقش‌آفرینی پژوهش و فناوری در ثروت‌آفرینی و توسعه صنعت آب و برق کشور باشند.

***تاریخ شفاهی صنعت آب و برق آبی کشور تدوین شد

دکتر صابری، مدیر روابط عمومی شرکت توسعه صنایع آب و نیروی ایران، در مراسم هفته پژوهش و روز سد و نیروگاه برقآبی با تشریح دستاوردها و برنامه های این شرکت، از تدوین تاریخ شفاهی صنعت آب و برقآبی کشور با مشارکت اغلب وزیران و مسئولان ارشد این حوزه در ۳۶ سال گذشته خبر داد.

تدوین تاریخ شفاهی با روایت سازندگان

دکتر صابری با بیان اینکه برای معرفی بیشتر اقدامات و دستاوردهای شرکت،پروژه بزرگی مانند تدوین تاریخ شفاهی این صنعت کلیدی را در دست اجرا داریم، اظهار کرد: در این پروژه با حدود ۵۰ نفر از وزرای نیرو، معاونان، مدیران عامل و مجریان طرحهای مهم این حوزه از ابتدا تاکنون، گفتوگو کرده ایم.

مسئولیت اجرای طرحهای بزرگ آب و نیرو

مدیر روابط عمومی شرکت توسعه آب و نیرو با تاکید بر ماموریت سنگین این شرکت در مطالعه،اجرا و بهره‌برداری از طرح های بزرگ ملی، گفت: صدها شبکه آبیاری، طرح های انتقال آب، آبرسانی، نیروگاه‌های آبی و نیروگاه تلمبه ذخیره‌ای و … در مسئولیت های این شرکت است.

وی در ادامه افزود: کشور به سمت گسترش این طرحها، به ویژه با توجه به برنامه نیروگاه‌های خورشیدی و توسعه نیروگاه‌های برق آبی کوچک و متوسط، در حرکت است. در همین راستا، اولین پکیج سرمایه‌گذاری مشارکت عمومی-خصوصی نیز به سرمایه‌گذاران ارائه شده است.

پژوهش، اساس توسعه دانشبنیان صنعت

دکتر صابری با اشاره به جایگاه پژوهش در اساسنامه شرکت،خاطرنشان کرد: پژوهش دانش بنیان، محصول محور و بومی‌سازی دانش و فناوری روز دنیا از ارکان توسعه این صنعت است.

همچنین همکاری مستمر با دانشگاهها، اساتید و متخصصان کشور و استفاده از ظرفیتهای علمی داخلی همواره در دستور کار معاونت فنی شرکت بوده است.

نیروگاههای برق آبی؛ کلید پایداری شبکه سراسری برق

وی نیروگاه‌های برق آبی را نیروگاه‌های پاک و تجدیدپذیر خواند و نقش بی‌بدیل آنها در پایداری شبکه برق کشور را برجسته کرد:در حال حاضر حدود ۱۲ هزار مگاوات ظرفیت نصب شده نیروگاه برق آبی در کشور داریم که حدود ۱۵ درصد از کل ظرفیت نصب شده نیروگاهی کشور را تشکیل میدهد. پایداری شبکه برق کشور مرهون وجود این نیروگاه‌های.

دستاوردهای اجرایی: از تامین آب شرب تا توسعه منطقه‌ای

دکتر صابری به دستاوردهای عینی شرکت در طول ۳۶ سال فعالیت اشاره کرد:

• احداث نزدیک به ۹۰۰۰ مگاوات نیروگاه برق آبی از کل ظرفیت نصب شده فعلی.





• داشتن حدود ۴۵۰۰ مگاوات نیروگاه در دست اجرا و حدود ۱۵۰۰ مگاوات در مرحله مطالعه و طراحی.





• رفع تنش آبی و تامین آب شرب پایدار در مناطق مختلف از جمله سیستان و بلوچستان با پروژه‌های مانند سد کهیر که علاوه بر کنترل سیلابهای مخرب، آب شرب سالم را به خانه‌های مردم آورده و زندگی آنان را متحول کرده است.





• صرفه‌جویی حدود ۲۳-۲۴ میلیارد دلاری در مصرف سوختهای فسیلی به واسطه تولید انرژی پاک.





• توسعه منطقه‌ای و ایجاد اشتغال مانند طرح ۵۰۰ کیلومتری گرمسیری در غرب کشور که با توسعه کشاورزی، ایجاد اشتغال و مهاجرت معکوس همراه بوده است.





• کاهش آلاینده‌های زیست‌محیطی و مهار سیلابهای مخرب به گونه‌ای که در سیلاب سال ۹۸، وجود طرحهای این شرکت مانع از بروز فجایع بزرگتر در شهرهایی مانند اهواز و آبادان شد.





• ذخیره‌سازی حدود ۴۵ درصد از حجم مخازن سدهای کشور توسط مخازن سدهای این شرکت.

حضور در ۲۵ استان و سهم غالب در توسعه

وی با بیان اینکه شرکت توسعه آب و نیرو در ۲۵ استان کشور پروژه دارد،تاکید کرد: سهم این شرکت در احداث سدها و نیروگاه‌های برق آبی کشور به ترتیب حدود ۷۳ درصد (احداث شده)، ۹۵ درصد (در دست اجرا) و ۹۰ درصد (در حال مطالعه) است.

وی در ادامه افزود: این نشان‌دهنده نقش محوری و بی‌بدیل شرکت در توسعه این بخش است. مدیریت همزمان پروژه‌های بزرگ و متعدد در استانهای مختلف با پیچیدگی‌های اجرایی و ارتباطی فراوان، کاری سترگ بوده که به لطف خدا و با تجربه ۳۶ ساله به خوبی محقق شده است.

دستاوردهای کلان ملی و بین المللی

دکتر صابری در پایان با اشاره به تولید تجمعی بیش از ۲۱۳ هزار گیگاوات ساعت انرژی پاک و تجدیدپذیر توسط نیروگاه‌های این شرکت،به یک دستاورد بین‌المللی نیز اشاره کرد: این شرکت در پروژه مهم و استراتژیک «راه دوشنبه – خجند» در تاجیکستان، به عنوان کارفرمای طرف ایرانی، نقش کلیدی در حل یک مشکل ارتباطی مهم برای این کشور همسایه ایفا کرد.

***توسعه نیروگاه‌های برق‌آبی؛ راهبردی کلیدى در تأمین امنیت انرژی و پشتیبان تجدیدپذیرها

دکتر صیادی، رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی، در مراسم هفته پژوهش و روز سد و نیروگاه برق‌آبی، با اشاره به نقش بی‌بدیل نیروگاه‌های برق‌آبی در تأمین امنیت انرژی و پشتیبانی از توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، گفت: در گذر انقلاب‌های صنعتی، هیچ‌گاه دسترسی به برق به اندازه دوران انقلاب هوش مصنوعی کنونی اهمیت نداشته است.

وی با بیان اینکه تقاضای برق ناشی از هوش مصنوعی و مراکز داده از سال ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۰ دو برابر خواهد شد، افزود: بررسی‌ها نشان می‌دهد یک سرور معمولی حدود ۱۲ کیلووات‌ساعت برق مصرف می‌کند، در حالی که یک ماژول هوش مصنوعی برای آموزش و پاسخ به کاربر به ترتیب ۸۰ و ۴۰ کیلووات‌ساعت انرژی نیاز دارد؛ یعنی حدود ۱۰ برابر یک سرور معمولی.

رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی با تأکید بر لزوم توسعه نیروگاه‌های برق‌آبی در کنار سایر منابع تجدیدپذیر، خاطرنشان کرد: دسترسی به برق همواره یکی از شاخص‌های استاندارد زندگی و حتی نماینده درآمد سرانه بوده و در گذار انرژی، کیفیت و پایداری برق تولیدی نیز اهمیت فزاینده‌ای یافته است.

بررسی منافع اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی نیروگاه‌های برق‌آبی

صیادی در ادامه به ارائه طرح مطالعاتی مشترک دانشگاه خوارزمی و شرکت توسعه منابع آب و نیروی کشور پرداخت و گفت: هدف این طرح، مستندسازی منافع اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی نیروگاه‌های برق‌آبی کشور است.

وی مزایای محیط‌زیستی این نیروگاه‌ها را شامل بهبود کیفیت آب، امکان رشد گیاهان آبزی، حفاظت از ماهیان و مقابله با تغییرات هیدرولوژیکی ناشی از تغییر اقلیم دانست و افزود: به‌طور متوسط، هر نیروگاه برق‌آبی به ازای تولید یک مگاوات‌ساعت برق، موجب کاهش ۶۸۰ کیلوگرم انتشار دی‌اکسیدکربن می‌شود.

صرفه‌جویی در سوخت و ارتقای امنیت انرژی

این استاد اقتصاد انرژی با اشاره به مزایای اقتصادی نیروگاه‌های برق‌آبی، گفت: صرفه‌جویی در مصرف سوخت‌های فسیلی، کاهش قیمت عمده‌فروشی برق به دلیل پایین بودن هزینه تولید، ایجاد اشتغال و ارتقای امنیت انرژی از جمله برجسته‌ترین منافع این نیروگاه‌هاست.

وی تأکید کرد: در پارادایم امنیت انرژی، نیروگاه‌های برق‌آبی از طریق تنوع‌بخشی به منابع تولید، افزایش محتوای داخلی، پایداری شبکه و حتی ایجاد درهم‌تنیدگی اقتصادی با کشورهای همسایه، می‌توانند به کاهش آسیب‌پذیری در برابر تحریم‌ها و افزایش امنیت ملی کمک کنند.

نیروگاه‌های برق‌آبی؛ پشتیبان اجتناب‌ناپذیر تجدیدپذیرها

صیادی با بیان اینکه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر به‌صورت اجتناب‌ناپذیری وابسته به نیروگاه‌های برق‌آبی است، گفت: نیروگاه‌های برق‌آبی، به‌ویژه از نوع ذخیره‌ای، به‌عنوان «باتری‌های سبز» می‌توانند پشتیبان مناسبی برای انرژی‌های متغیر مانند خورشیدی و بادی باشند و پایداری شبکه را تضمین کنند.

روند جهانی توسعه هیبریدسازی نیروگاه‌ها

وی به روند جهانی ترکیب نیروگاه‌های برق‌آبی با سایر منابع تجدیدپذیر اشاره کرد و گفت: در بسیاری از کشورها، نیروگاه‌های برق‌آبی با مزارع خورشیدی و بادی ترکیب می‌شوند تا هم بازدهی افزایش یابد و هم پشتیبانی بهینه‌ای از شبکه فراهم شود. این طرح‌ها علاوه بر منافع اقتصادی و اجتماعی، می‌توانند آثار ژئوپلیتیکی مثبتی نیز داشته باشند.

آینده نیروگاه‌های برق‌آبی در جهان

صیادی در پایان با اشاره به رشد کاهنده اما پیوسته ظرفیت نیروگاه‌های برق‌آبی در جهان، گفت: اگرچه توسعه انرژی‌های خورشیدی و بادی در برخی مناطق باعث کاهش سهم نیروگاه‌های برق‌آبی شده، اما نیاز به انعطاف‌پذیری شبکه و پشتیبانی از تجدیدپذیرها، نقش کلیدی این نیروگاه‌ها را در دهه آینده پررنگ‌تر خواهد کرد.

***مدیریت تقاضای آب راه‌حلی برای بحران منابع آبی

دکتر تهامی پور، استاد دانشگاه شهید بهشتی، ، به آسیب‌شناسی وضعیت موجود در مطالعات اقتصاد آب کشور و نیاز به تهیه نقشه راه و اولویت‌بندی مطالعات آینده پرداخت.

وی در سخنرانی خود با اشاره به تناقض‌های موجود در قیمت‌گذاری آب گفت: “در کشور ما، هر متر مکعب آب معدنی به قیمت ۸۰ دلار فروخته می‌شود، در حالی که قیمت هر متر مکعب آب شهری تنها ۲ تا ۳ سنت است. این وضعیت نشان‌دهنده‌ی کمبود توجه به اقتصاد آب در کشور ماست.”

دکتر تهامی پور با بیان اینکه “کم آبی کشور به دو بخش کم آبی فیزیکی و کم آبی اقتصادی تقسیم می‌شود”، افزود: “ما باید به‌جای تمرکز بر روش‌های جدید عرضه آب، به مدیریت تقاضای آب توجه کنیم. این روش‌ها می‌تواند به‌صرفه‌تر از

وی همچنین از بررسی تجربیات جهانی در حوزه اقتصاد آب خبر داد و گفت: “ما ۱۵ نقشه راه در این زمینه شناسایی کرده‌ایم و بر اساس آن‌ها، نظام موضوعاتی را برای اقتصاد آب تعیین کرده‌ایم. این نظام شامل ۵۵ محور مطالعاتی است که در زمینه‌های مختلف اقتصاد آب شامل مصرف‌کنندگان، بنگاه‌ها، اقتصاد کلان و… قابل بررسی است.”

این استاد دانشگاه با تأکید بر ضرورت آگاه‌سازی جامعه و مسئولان نسبت به اهمیت اقتصاد آب، اظهار داشت: “ما نیاز داریم تا با ارائه طرح‌هایی، به آگاهی عمومی نسبت به موضوع اقتصاد آب کمک کنیم و از این طریق، مدیریت بهتری بر منابع آبی کشور داشته باشیم.”

دکتر تهامی پور در پایان به ارائه ۱۵۰ پروژه پیشنهادی برای بهبود وضعیت اقتصاد آب در کشور اشاره کرد و گفت: “این پروژه‌ها می‌تواند در برنامه پنج‌ساله برای بهبود وضعیت آب کشور مورد استفاده قرار گیرد و نیاز به همکاری و حمایت دولت دارد.”